اثرات تراکم بوته و کودهای آلی و شیمیایی بر عملکرد کمی و کیفی گیاه دارویی مرزه در سیستان (.satureja hortensis l)

مرزه با نام علمی satureja hortensis l. از گیاهان دارویی بسیار ارزشمندی است که در صنایع داروسازی، غذایی، آرایشی و بهداشتی کاربرد فراوان دارد. به منظور بررسی اثر سطوح مختلف تراکم و کودهای آلی و شیمیایی بر عملکرد کمی و کیفی گیاه دارویی مرزه در شرایط آب و هوا سیستان؛ آزمایشی به صورت اسپلیت پلات و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه پژوهشی دانشگاه زابل واقع در پردیس جدید دانشگاه در بهار سال 1390 اجرا گردید. فاکتورهای مورد مطالعه شامل تراکم در 3 سطح 10، 20 و 30 سانتی متر به عنوان عامل اصلی و 5 سطح کودی شامل: شاهد (بدون استفاده از کود)، کود دامی (گاوی)، کود دامی (طیور)، کمپوست زباله شهری و کود شیمیایی به عنوان عامل فرعی بود. در مرحله آغاز گل دهی شاخص های رشد و نموی همانند زمان گل دهی، ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، وزن تر و خشک بوته و کلروفیل a و b اندازه گیری شدند. نتایج تجزیه آماری داده ها نشان داد اثر تراکم و کود بر بخش های هوایی گیاه مرزه، درصد و عملکرد اسانس، درصد نیتروژن و پروتئین در پیکره رویشی گیاه معنی دار است. اثرات کود بر وزن تر و خشک بوته، میزان کلروفیل ها، میزان عناصر معدنی فسفر، پتاسیم و سدیم در پیکر رویشی گیاه مرزه معنی دار بود. در واکنش بر همکنش تراکم و کود، بهترین نتایج در میزان ازت (53/1 درصد) و پروتئین خام (56/9 درصد) در تراکم 257 بوته در متر مربع و تیمار کمپوست مشاهده شد و در سایر صفات اندازه-گیری شده اثر متقابل تراکم و کود معنی دار نشد. نتایج نشان داد که با کاهش تراکم همه فاکتورهای اندازه گیری شده بجز ارتفاع بوته و درصد خاکستر افزایش یافتند. با توجه به نتایج چنانچه هدف از کشت گیاه مرزه دستیابی به بالاترین عملکرد کمی اندام های هوایی باشد، کاربرد تراکم 769 بوته در متر مربع و کودهای آلی می تواند بهترین تیمار در تولید این گیاه باشد ولی چنانچه هدف، عملکرد اسانس و استحصال اسانس باشد کاربرد تراکم 257 بوته در متر مربع و کودهای آلی بخصوص کمپوست زباله شهری می تواند رضایت بخش باشد. در این راستا به منظور انجام یکسری مقایسات بین ترکیبات شیمیایی و عناصر غذایی دو تیمار شاهد و برتر نیز آزمایشاتی صورت گرفت که نتایج حاصل از آن بیانگر کاهش میزان خاکستر و افزایش درصد ماده خشک، مواد آلی، درصد پروتئین و ازت نمونه ای بود که در بررسی های به عمل آمده در سایر مراحل نیز برتری نشان داد. نتایج حاصل از آزمایشات مقدماتی و ذهنی (ماکروسکوپی) داروهای خام شامل؛ آزمایش های بویایی، چشایی، لامسه و آزمایش شکل ظاهری یا خارجی در جهت برتری کمی و کیفی گیاهان حاصل از کودهای آلی بخصوص کمپوست زباله شهری نسبت به سایر تیمارها بود.